Telex project

For an English summary, see below.

Telex

Telex, in het Nederlands ook wel verreschrift genoemd, is een Engelse afkorting van Teleprinter exchange. Het was een manier om op elektrische wijze berichten te versturen.

Na de uitvinding van de elektrische communicatiemiddelen, zoals de Telegraaf met Morse code en de Telefoon met spraak in de tweede helft van de 19e eeuw, kwam tussen 1920 en 1930 de Telex in gebruik. Er waren al wat ontwikkelingen geweest van de telegraaf, van morsesleutel, via een klavier naar een typemachine toetsenbord, wat de letters in Morsecode omzette.

Phelps’_Electro-motor_Printing_Telegraph                                                                                      Wikipedia public domain.

De Morsecode was eigenlijk de eerste digitale code, daarna volgde o.a de Baudotcode een 5-digit code, waarmee elektromechanische machines werden aangestuurd.
Deze ontwikkeling deed zich voor tussen 1920 en 1930 en de elektromechanische machine was eigenlijk een typemachine, die door een elektromotor en een mechanisme bediend werd.
Het mechanisme zette de Baudotcode om in letters en liet dus het juiste hefboompje met letter op het inktlint en papier slaan. Die hefboompjes konden ook door gewoon op het toetsenbord te typen bediend worden. In Nederland werd de telex in 1933 geïntroduceerd.

Oude telexmachine in geluidwerende kap, Historisch Collectie Verbindingsdienst. Foto door Hugo Ouwerkerk.

Het mooie was, dat de Telex op de telegraaf- of telefoonlijnen aangesloten kon worden.
Dus als er bijvoorbeeld bij een persbureau in New York een bericht op de telex getypt werd en deze met een telefoonlijn was verbonden met een telex in de beurs in Amsterdam, dan kon de telex in Amsterdam automatisch elektrisch mee typen en verscheen dus daar hetzelfde bericht op papier.

Siemens T100 telex, with on the left a TONO SE-550 Morse/telex modem and a line voltage power supply. Photo by Hugo Ouwerkerk PA5PHO.

De telex was ook de eerste machine met een geheugen. Het werkte met een smalle strook papier, een z.g. ponsband. Op een telex kon een ponsbandschrijver zitten, wat tijdens het typen de Baudotcode voor elke letter als een gaatjespatroon in de ponsband drukte.
Op een telex kon ook een ponsbandlezer zitten. Als men hier de ponsband door liet draaien, dan typte de telex automatisch het bericht uit, of verzond dit naar een andere telex.
Zo konden berichten bewaard worden als digitale code op de ponsband en dus naar believen herhaald worden gestuurd naar meerdere adressen.

Telex spoedbericht: de val van de Berlijnse muur 1989. Telex: fall of the Berlin Wall 1989.        Wikipedia Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported license.  

Later werd de telex niet alleen aan de telefoonlijnen gekoppeld, maar ook aan radiozenders en radio-ontvangers. De Baudotcode werd dan omgezet in een serie pulsen, of tonen per letter.
Zo kon men met de telex ook via de radio communiceren. Dit heette “Telex over Radio”, afgekort TOR.

Telex project

In het museum hebben wij uiteraard diverse radio-ontvangers, maar ook een “modern” commercieel elektronisch Morse/Telex modem uit de jaren 80 van de vorige eeuw van het fabricaat TONO, type SE550. Dit is een modem wat toen ook door zendamateurs werd gebruikt.
Verder is er ook nog een militair uitziend telexmodem waarvan wij niet de aansluitkabels met speciale militaire pluggen hebben.
Wij hebben tevens een een Siemens T100 telex uit de jaren 60 van de vorige eeuw.

Besloten werd, om eerst te proberen, om de telex mee te laten typen op een op de radio hoorbaar telexsignaal, door de telex via het modem aan te sluiten op de radio.

Het commerciële modem

Hoewel het modem scheen te werken en de signalen op de display normaal regeerden, deed de telex niets. Ook op de door één van onze vrijwilligers gemaakte telexsignaalgever en allerlei snelheid- en tooninstellingen op het modem geprobeerd te hebben bleef de telex stoïcijns.

Tijd om te meten, want meten = weten.

De telex is ontworpen om te werken over lange telefoonlijnen, waarin over de afstand verliezen optreden. Om dit te compenseren werkt de telex met een hoge spanning van ca. 120V.
Het bleek dat het telexmodem (wat hiervoor wel is ontworpen) bij deze hoge spanning een kortsluiting gaf en dus defect is. Dus telex modem opengeschroefd. Echter dit zit lastig in elkaar en het zal geruime tijd kosten, om dit te repareren. Dus besloten om eerst het militaire modem te proberen.

Het militaire modem

Telex modem CV-483-URA-17 provisionally wired.                            Photo by Hugo Ouwerkerk PA5PHO.

Dit modem zonder de bijbehorende kabels en militaire pluggen, provisorisch aangesloten met draadjes.

Dit modem is van Amerikaanse makelij, type CV-483-URA-17 en is in de jaren 60 van de vorige eeuw ontwikkeld. Bij de koninklijke Marine is het vanaf eind jaren 60 van de vorige eeuw is in gebruik geweest.

Nog eens meten.                                                                                 Foto door Hugo Ouwerkerk PA5PHO.

Na de aansluitingen te hebben gemeten en het aansluiten op een Amerikaanse spanning van 110V, bleek het modem te werken. Het heeft een beeldbuisje, waarop een bepaald signaalpatroon te zien moest zijn. Echter dit patroon was wat afwijkend, van wat in de gebruiksaanwijzing staat.

Fuzzy signal or fuzzy logic?                                                                   Photo by Hugo Ouwerkerk PA5PHO.

Succes

Na wat geëxperimenteerd te hebben met de instellingen zowel op onze signaalgever als op diverse telexsignalen op de radio, toch maar de telex aangesloten.

Afgestemd op de Deutcher Wetterdienst (DWD), sender DDK2 op 4583 kHz, de weerberichten per telex voor schepen. Het scoopbeeld boven begint erop te lijken.             Foto door hugo Ouwerkerk PA5PHO.
Tuned in on Deutcher Wetterdienst (DWD), sender DDK2 op 4583 kHz, telex weather forecast for shipping. The scope picture above gives slight resemblance with what it should be, according the manual.

Tot onze verbazing begon de telex gelijk mee te schrijven en ondanks storing op het signaal zonder heel veel fouten.
Dus het werkt, zo hebben we er weer een attractie bij voor het publiek!

De oude Telex T100 2e-hands gekocht, nog voorzien van een vergeelde papierrol functioneert nog uitstekend en typt, gestuurd door het radio signaal, de berichttekst op het vergeelde papier.

Voor meer technische informatie over telex, zie: https://www.robkalmeijer.nl/techniek/telecom/telex/index.html

 

English summary

The aim of the telex project was to get the old Siemens T100 up and running on received telex signals on the radio.

We have a “modern” eighties Morse code/telex modem of TONO, type SE-550 as was used by radio amateurs in that time. However our modem seem to be short circuiting  the telex output permanently after raising the line voltage above 12V. About 120V is the normal line voltage for telex operation.

Since repair looked quite difficult and time consuming, we decided to first try out an old milspec modem, we had also. This was the American CV-483-URA-17 that was used by NATO navy’s, including the Royal Dutch Navy. We did not have the belonging milspec cords with milspec connectors. So we decided to wire it up provisionally with just a few wires.

It seemed to be working ok, but it has a small tube scope screen, that should display a certain pattern, when receiving a telex signal with all modem setting correct. However compared to the signal pattern in the manual, the actual pattern on the scope screen was a bit different and vague.

However after trying on various signals, with not much better result on the scope screen, we decided to connect the telex to the modem. To our surprise it was immediately starting to type. And there was readably text on paper. Mission accomplished!
Now we have another attraction for the public in our mini museum.